Υγειονομικές Ανισότητες στην Κύπρο και Παγκόσμια Ημέρα Υγείας

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Υγείας που φέτος είναι αφιερωμένη στις ανισότητες υγείας θα είχε ενδιαφέρον να αναφερθούμε στο ρόλο του ΓεΣΥ και των επιπτώσεων που αναμένεται διαχρονικά να έχει στη μείωση των ανισοτήτων υγείας, οι οποίες αποτελούσαν διαχρονικά ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα του παλαιού συστήματος υγειονομικής φροντίδας στην Κύπρο.

Οι ανισότητες στην υγεία αποτελούν διαχρονικά ένα ενδημικό πρόβλημα στην Κύπρο, λόγω κυρίως της ανεπάρκειας και των προβλημάτων του παλιού συστήματος υγείας. Ανισότητες στην ασφάλιση, ανισότητες στην πρόσβαση, ανισότητες στην χρήση, ανισότητες στην οικονομική προστασία των πολιτών, ανισότητες παντού. Ανισότητες που οφείλονταν πρωτίστως στο ότι το σύστημα δεν ήταν καθολικής κάλυψης αφού περίπου το 25% του πληθυσμού αποκλειόταν στη βάση εισοδηματικών κριτηρίων από το δημόσιο σύστημα υγείας. Και όχι μόνο αυτό. Πέραν της απουσίας καθολικής κάλυψης, το σύστημα υπέφερε από ανεπάρκειες σε υποδομές, αναποτελεσματικό μάνατζμεντ και ελλείψεις σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό καθώς και σε σύγχρονο ιατρικό εξοπλισμό. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως ήταν οι μεγάλες λίστες αναμονής οι οποίες έθεταν σοβαρά εμπόδια στην πρόσβαση, με αποτέλεσμα την αναγκαστική προσφυγή στον ιδιωτικό τομέα ή στην δημιουργία ανικανοποίητων αναγκών υγείας. Αυτή η παρατεταμένη και συνεχιζόμενη κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία και συντήρηση ενός μεγάλου ιδιωτικού τομέα, ίδιου περίπου μεγέθους με τον δημόσιο τομέα, ο οποίος λειτουργούσε σχεδόν ανεξέλεγκτα και με χρηματοδότηση σε μεγάλο βαθμό από άμεσες πληρωμές από δικαιούχους του δημόσιου συστήματος. (https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwjCnNeO0_PvAhWFhv0HHUK0CtgQFjAAegQIAhAD&url=https%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Fsocial%2FBlobServlet%3FdocId%3D20371%26langId%3Den&usg=AOvVaw1MhgJjBnkqiYTsg3oaLMHk).

Όσον αφορά τη χρηματοδότηση του παλαιού συστήματος, η Κύπρος διαχρονικά διέθετε ένα σχετικά χαμηλό ποσοστό του κρατικού προϋπολογισμού στην υγεία, έχοντας ταυτόχρονα ένα πολύ υψηλό επίπεδο ιδιωτικών δαπανών για την υγεία, που κατευθυνόταν κυρίως στον ιδιωτικό τομέα. Πιο συγκεκριμένα, το 2016 η Κύπρος διέθεσε το 6,8% του ΑΕΠ της στην υγεία, εκ των οποίου το 2,9% από τον κρατικό προϋπολογισμό (ΕΕ-15: 7,5%) και το άλλο 3,9% προερχόμενο από άμεσες ιδιωτικές πληρωμές (ΕΕ-15: 2,1%). Πέραν των ανασφάλιστων, είναι προφανές ότι, οι ανεπάρκειες του δημόσιου συστήματος, που οδηγούσαν σε μακρές λίστες αναμονής, ανάγκαζαν τους ασθενείς να αναζητήσουν περίθαλψη στον ιδιωτικό τομέα, αναλαμβάνοντας το κόστος. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης,  οι ιδιωτικές πληρωμές στην Κύπρο να βρίσκονται κατά πολύ υψηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ, κατατάσσοντας τη χώρα στη δεύτερη θέση σε αυτή την κατηγορία πληρωμών. Μια μάλλον δυσάρεστη παρατήρηση είναι ότι ένα τέτοιο σύστημα που χαρακτηρίζεται από χαμηλές συνολικές δαπάνες για την υγεία, πολύ χαμηλή δημόσια χρηματοδότηση και πολύ υψηλές ιδιωτικές πληρωμές, μάλλον προσομοιάζει σε συστήματα λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών.

Το παλαιό σύστημα υγείας νοσούσε, υποφέροντας από σοβαρά προβλήματα πρόσβασης και φαινόμενα ανισοτήτων που πήγαζαν από τα διαφορά υποκατάστατα και συμπληρωματικά σχήματα ασφαλιστικής κάλυψης που υπήρχαν, τα οικονομικά εμπόδια και την χαμηλή διαθεσιμότητα υπηρεσιών. Εκείνοι που αντιμετώπιζαν τα σοβαρότερα προβλήματα ήταν οι ηλικιωμένοι, τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα και άλλες ευάλωτες ομάδες, όπως οι χρόνιοι ασθενείς, τα άτομα με ειδικές ανάγκες και οι μετανάστες.

Πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για Κύπρο, σχετικά με την οικονομική προστασία που προσέφερε το παλαιό σύστημα υγείας στους πολίτες στην προ ΓεΣΥ περίοδο, βασισμένη σε στοιχεία από τις περιοδικές έρευνες οικογενειακών προϋπολογισμών των νοικοκυριών που διεξήχθησαν από τη Στατιστική Υπηρεσία της Κύπρου το 2003, 2009 και 2015, διαπίστωσε ότι κατά το 2015 το 3,6% των νοικοκυριών είχε περιέλθει σε κατάσταση φτώχειας, κατάσταση προχωρημένης φτώχειας ή υψηλού κίνδυνου φτώχειας μετά από άμεσες ιδιωτικές πληρωμές για υπηρεσίες υγείας (σημαντική αύξηση από 1,3% το 2009), ενώ το 5% των νοικοκυριών βίωσαν καταστροφικές ιδιωτικές πληρωμές το 2015, σε σχέση με 3,5% των νοικοκυριών το 2009 – σε απόλυτους αριθμούς αύξηση από 20.000 σε 40.000 νοικοκυριά. Οι περισσότερες καταστροφικές δαπάνες για την υγεία αφορούσαν σε μεγάλο βαθμό τα φτωχότερα νοικοκυριά (στο χαμηλότερο 20% των νοικοκυριών του δείγματος), επηρεάζοντας δυσανάλογα τους ηλικιωμένους και τους δικαιούχους του δημόσιου τομέα που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα εθελοντικής ασφάλισης υγείας. Πιο αναλυτικά, οι καταστροφικές δαπάνες στα φτωχότερα νοικοκυριά βρέθηκε ότι αφορούσαν κυρίως πληρωμές για φάρμακα και για εξω-νοσοκομειακή φροντίδα, ενώ για τα πλουσιότερα. (https://www.healthresearch.cy/2021/02/15/cy-report_can-people-afford-to-pay-for-health-care/?fbclid=IwAR0aA6yonwXbZfKBqRiyQepfr6yxtYpHPNqdZ_2F7zFRLqrixnCN1Qj5LVU).

Η εισαγωγή του Γενικού Συστήματος Υγείας άλλαξε τις ισορροπίες και δημιούργησε ένα εντελώς καινούργιο υγειονομικό περιβάλλον . Το νέο σύστημα ξεκίνησε τη λειτουργία του με την παροχή υπηρεσιών πρωτοβάθμιας και εξωτερικής φροντίδας την 1η Ιουνίου 2019 και ολοκληρώθηκε με την ένταξη των υπηρεσιών φροντίδας εσωτερικών ασθενών την 1η Ιουνίου 2020. Το ΓεΣΥ αναμένεται να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα μεγάλα ζητήματα της καθολικής κάλυψης και της ισότιμης πρόσβασης, περιορίζοντας τις ανισότητες του παρελθόντος με την παροχή έγκαιρα και σε επάρκεια υπηρεσίες υγείας σε όλους. Περίπου εννιά μήνες από την πλήρη εφαρμογή του, τα πρώτα δείγματα είναι ενθαρρυντικά και οι προσδοκίες μεγάλες, ότι θα βελτιώσει σημαντικά το επίπεδο οικονομικής προστασίας των δικαιούχων, θα περιορίσει τις μεγάλες ιδιωτικές δαπάνες υγείας και τις ανικανοποίητες ανάγκες των πολιτών. Η καθολική κάλυψη, οι σχετικά χαμηλές συμπληρωμές με την ετήσια οροφή των 150 και 75 ευρώ, αλλά και η ένταξη του ιδιωτικού τομέα στο ΓεΣΥ που αυξάνει σημαντικά την ελευθερία επιλογής των δικαιούχων, αποτελούν τα κλειδιά για τον περιορισμό των ανισοτήτων του παρελθόντος. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Προέδρου της Συνομοσπονδίας Ασθενών Κύπρου, που βρίσκεται αναρτημένη στην ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. «Το ΓεΣΥ αποτελεί την μεγαλύτερη κοινωνική μεταρρύθμιση όχι μόνο γιατί καλύπτει το σύνολο του πληθυσμού, αλλά πρωτίστως γιατί περιορίζει τις ιδιωτικές πληρωμές και προσφέρει σημαντική οικονομική προστασία στους δικαιούχους του». (https://www.euro.who.int/en/countries/cyprus/news/news/2021/3/reforms-move-cyprus-closer-to-universal-health-coverage).

Βέβαια, δεν σημαίνει ότι επειδή το ΓεΣΥ λειτούργησε, είναι όλα καλά και το μέλλον προοιωνίζεται ρόδινο. Ούτε βέβαια σημαίνει ότι οι υγειονομικές ανισότητες θα εκλείψουν. Τέτοιου είδους ανοικτά συστήματα μπορούν πολύ εύκολα μέσω της εντροπίας τους να οδηγηθούν σε καταστάσεις μεγάλης αταξίας και σημαντικών στρεβλώσεων, δημιουργώντας συνθήκες που ευνοούν συμπεριφορές που θέτουν σε κίνδυνο είτε τη βιωσιμότητά του είτε τον δωρεάν χαρακτήρα του. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ΕΣΥ στην Ελλάδα, που ξεκίνησε με τις καλύτερες προϋποθέσεις και κατέληξε να παρουσιάζει τις υψηλότερες κατά κεφαλή άτυπες πληρωμές στην Ε.Ε. Γι’ αυτό και ο Οργανισμός Ασφάλισης Υγείας έχει υποχρέωση να παρακολουθεί με προσοχή τους σχετικούς δείκτες και τις συμπεριφορές των παρόχων αλλά και των δικαιούχων. Πρέπει επίσης ο Οργανισμός Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας να επιταχύνει τις διαδικασίες αυτονόμησης των δημόσιων νοσοκομείων, που για πολλούς αποτελούν την Αχίλλειο πτέρνα και συγχρόνως την μεγάλη πρόκληση του νέου συστήματος υγείας. Τέλος, πρέπει η πολιτεία και η κυβέρνηση να συνεχίσουν την στήριξη του ΓεΣΥ και να κρατήσουν την ατζέντα της μεταρρύθμισης σε θετική πορεία.